Een duik in QGIS voor Bos- & Natuurbeheerders

QGIS logo

Quantum GIS (QGIS) is een Geografisch Informatie Systeem(GIS) om te kunnen werken met kaarten en geografische informatie op de computer. Het is een open source tegenhanger voor ArcGIS Desktop van ESRI en gratis te gebruiken. QGIS is beschikbaar voor Windows, Mac en Linux. Met QGIS is een degelijk GIS systeem voor iedereen beschikbaar.

Dit artikel is bedoeld als praktische eerste kennismaking met QGIS, gericht op bos- en natuurbeheerders. Een snelle duik in QGIS om al doende te laten zien wat er mogelijk is met dit programma. Ik leg weinig uit maar probeer snel een indruk te geven van wat allemaal mogelijk is met dit veelzijdige programma.

Ik ga uit van een vrij goede internetverbinding.

Downloaden en installeren

Het programma is te downloaden van de website van QGIS. Kies onder download de versie voor jouw systeem. Voor Windows is een Standalone Installer beschikbaar die het programma compleet installeert. De huidige stabiele versie van QGIS is 1.8 ‘Lisboa’. Versie 2.0 wordt binnenkort verwacht. Voor deze introductie is QGIS 1.8 gebruikt.

Eerste kennismaking

Start het programma op. Er verschijnt eerst een scherm met Quantum GIS 1.8.0 Lisboa, vervolgens verschijnt het programma. Voor mensen die eerder een GIS programma hebben gebruikt is het waarschijnlijk heel herkenbaar. We gaan gelijk aan de slag.

Basiskaarten toevoegen

Luchtfoto van Nederland toevoegen

De overheid heeft via PDOK verschillende kaarten gratis beschikbaar gemaakt. Ook een luchtfoto van Nederland van 2009 (lees daar ook de metadata, voor commercieel gebruik is een licentie nodig). Ga naar de voorgaande link op internet. Op deze pagina staan de gegevens over deze service en waar QGIS die kan vinden. Kopieer de Service URL.

Ga terug naar QGIS. In bovenste werkbalk zie je verschillende icoontjes met plusjes. Hiermee kunnen kaarten toegevoegd worden. Klik op WMS-laag Toevoegen (WMS-laag Toevoegen). In het volgende scherm klik je op Nieuw. Vul bij Naam bijvoorbeeld ‘PDOK Luchtfoto’ in en plak naast URL de Service URL die je net gekopieerd hebt van de PDOK website. Klik OK.

In de selectie lijst staat nu PDOK Luchtfoto, klik daaronder op Verbinden. Markeer de eerste regel die verschenen is door er op te klikken (ID: 0, Titel: PDOK-achtergrond luchtfoto). Vink onder Image encoding JPEG aan, klik vervolgens op Toevoegen en daarna op Close.

Luchtfoto van Nederland in QGIS
Luchtfoto van Nederland als WMS laag vanuit PDOK toegevoegd in QGIS. Luchtfoto CC-BY-NC Beheer PDOK

De luchtfoto van Nederland is als laag toegevoegd. In QGIS kun je verschillende kaartlagen over elkaar leggen. Met de gebruikelijke knoppen voor inzoomen, uitzoomen en scrollen kun je de luchtfoto beter bestuderen (als die niet te zien zijn: Beeld > Werkbalken, kaartnavigatie aanvinken).

Via de PDOK website zijn zo allerlei lagen in te laden. Deze zijn te vinden onder Producten > PDOK Services > Overzicht URL’s.

Meer lagen ophalen vanaf PDOK met de plug-in

Voor PDOK is er een speciale plug-in voor QGIS. Ga naar Plugins in de menubalk en klik op Python Plugins Ophalen…. Wacht tot de plugins opgehaald zijn en typ vervolgens ‘pdok’ bij Filter. Klik op de PDOK services plugin zodat deze oplicht en klik vervolgens op installeer plugin. Na succesvolle installatie, klik op OK en Sluiten.

Ga opnieuw naar Plugins in de menubalk. Onderaan is nu Pdok Services Plugin verschenen. Ga hierheen en klik op Pdok Services Plugin in het verschenen menu.

Er verschijnt een lange lijst met honderden beschikbare kaartlagen! Er zijn verschillenden typen:

Er zijn verschillende kaartlagen beschikbaar, probeer bijvoorbeeld:

Objecten toevoegen

Punten

Puntlaag toevoegen

Met QGIS kunnen ook lagen aangemaakt worden. Klik op Nieuwe Shape toevoegen (Nieuwe Shape toevoegen). Er verschijnt een nieuw scherm met Nieuwe vectorlaag.

Punt toevoegen en bewaren

Om een element toe te voegen aan de laag elementen moet eerst bewerken aangezet worden. Klik Bewerken aan/uitzetten (Bewerken aan/uitzetten). Klik op Object toevoegen (Object toevoegen) en klik op een plek op de luchtfoto. Vul voor element een woord in, bijvoorbeeld boom, en klik op OK. Voeg nog een ander punt toe met een andere naam voor het element. Klik na het toevoegen van de elementen weer op Bewerken aan/uitzetten en sla de bewerking op.

Polygonen of vlakken

Met QGIS kunnen ook vlakken en lijnen getekend worden. Als voorbeeld maken we een laag met vlakken met gegevens van een standaard bosbedrijfskaart.

Polygoonlaag toevoegen

Klik weer op Nieuwe Shape toevoegen.

  1. Naam: vak, type: Geheel getal
  2. Naam: afdeling, type: Tekst-data, Breedte: 4
  3. Naam: boomsoort, type: Tekst-data, Breedte: 4
  4. Naam: kiemjaar, type: Geheel getal

Polygoon intekenen en bewaren

Om een afdeling toe te voegen aan de laag bedrijfskaart moet eerst weer bewerken aangezet worden. Markeer eerst de laag in de lijst met lagen links. Klik Bewerken aan/uitzetten (Bewerken aan/uitzetten). Klik op Object toevoegen (Object toevoegen) en klik op een paar plekken op de luchtfoto. Vervolgens rechts klikken. Vul voor vak bijvoorbeeld ‘1’ in, voor afdeling ‘a’, voor boomsoort ‘ei’ en voor kiemjaar ‘1933’. Klik OK. De eerste afdeling is getekend.

Netjes intekenen (Snapping)

Om een tweede afdeling precies aan te laten sluiten bij het eerste kan Snapping aangezet worden op een laag. Ga naar de menubalk en kies onder Extra voor Snapping-opties. Zet een vinkje voor de laag bedrijfskaart. Zet de tolerantie voor de bedrijfskaart op 10 en de Eenheden op pixels. Klik op OK. Wanneer nu binnen 10 pixels van een bestaand hoekpunt van een vlak van de bedrijfskaart een nieuw hoekpunt wordt toegevoegd, springt dat hoekpunt automatisch naar de exacte locatie van het al bestaande hoekpunt. Probeer naast het bestaande vlak van de afdeling maar eens een nieuwe afdeling te tekenen die precies aansluit.

Kaartlaag opmaken

De vlakken en symbolen in een kaart zijn makkelijk op te maken. Open de Laag Eigenschappen door te dubbelklikken op bedrijfskaart aan de linkerkant onder Lagen. In het nieuwe venster (Laag Eigenschappen) is Stijl al geselecteerd. Verander Enkel Symbool in Categorieën. Selecteer boomsoort als Kolom en klik linksonder op Classificeren. Nu kan voor iedere boomsoort een andere kleur uitgekozen worden. Dubbelklik daarvoor op de regel van een boomsoort. Kies voor de verschillende boomsoorten een opmaak en klik op OK

Kaartlaag labelen

In Laag Eigenschappen kunnen ook labels aan een kaartlaag worden toegevoegd. Vink daarvoor Toon labels aan en selecteer een Veld te gebruiken voor labels. Klik op OK.

Uitgebreidere mogelijkheden om een kaartlaag te labelen zijn te vinden onder Labels Labels. Hiermee kunnen meerder velden tegelijkertijd in een label worden meegenomen. Eerst is het handig om de labeling in de Laag Eigenschappen weer uit te zetten, anders worden de labels straks over elkaar weergegeven. Selecteer de laag bedrijfskaart door er op te klikken onder Lagen. Klik nu op Labels. Vink Deze laag labelen met aan en klik op de knop met de drie puntjes (…). Kopieer en plak in het vakje expressie de volgende regel:

"vak"  ||  "afdeling" || '\n'  ||  "boomsoort"    || ' ' ||    "kiemjaar"

en klik op OK. Nu worden de vlakken gelabeld zoals in onderstaande schermafbeelding.

Tussen de dubbele aanhalingstekens staan veldnamen (worden gevuld uit de tabel), de enkele aanhalingstekens zijn tekst en de ‘||’ zorgt ervoor dat die delen aan elkaar geplakt worden. ‘\n’ zorgt voor een nieuwe regel.

Bedrijfskaart en elementen met als achtergrond de luchtfoto van Nederland
Opgemaakte en gelabelde bedrijfskaart met elementen. De achtergrond is de luchtfoto van Nederland. Luchtfoto CC-BY-NC Beheer PDOK

Oppervlaktes berekenen

Het is vaak handig om van de afdelingen ook de oppervlakte te weten. Die kan voor de vlakken in de laag bedrijfskaart berekend worden. Rechtsklik op de bedrijfskaart onder Lagen (inhoudsopgave). Selecteer Open attributentabel Open attributentabel.

Eerst maken we een nieuwe kolom aan. Klik in de Attribuuttabel op Bewerken aan/uitzetten en daarna op Nieuwe kolom. Vul voor naam ‘oppervlakte’ in, selecteer bij Type Decimaal getal (Real) (een getal met cijfers achter de komma), voor Breedte 10 (max aantal tekens in het getal) en voor Precisie 2 (maximaal aantal getallen achter de komma).

Klik nu op Open veldberekening. Vink bovenin het venster Bestaande velden vernieuwen. Selecteer daaronder de kolom oppervlakte die net is aangemaakt. Vouw links in de Functielijst Geometrie open. Dubbelklik op de functie $area, zodat die onder Expressie verschijnt. Klik op OK.

Klik in de Attribuuttabel weer op Bewerken aan/uitzetten en bewaar de wijzigingen. In de kolom oppervlakte staan nu de oppervlaktes in vierkante meters (met 2 cijfers achter de komma).

Gegevens exporten

Vaak is het handig om de tabel van een laag ook in bijvoorbeeld MS Excel te kunnen bekijken. Daarvoor kunnen de gegevens geëxporteerd worden naar een CSV bestand (komma gescheiden waarden). Rechtsklik daarvoor op een laag en kies Opslaan Als… . Verander Formaat in Comma Separated Value, kies een locatie om op te slaan (Opslaan Als, Bladeren…) en klik op OK. Het bestand dat wordt opgeslagen kan geopend worden in MS Excel, wel staan de verschillende waarden in Excel misschien nog in één kolom.

Kaart afdrukken

Met QGIS kunnen kaarten uiteindelijk ook opgemaakt en geprint worden, of opgeslagen worden als pdf. In QGIS moet dan eerst onder de menubalk, via Bestand, een Nieuw print Layouter aangemaakt worden. Daar kan een kaart opgemaakt worden. Door Nieuwe kaart toevoegen aan te klikken en vervolgens met de muis op het kaartvlak een vierkant te trekken kan een kaart toegevoegd worden op het ‘papier’. Probeer de mogelijkheden zelf verder uit.

Project opslaan

Sla met Project opslaan als het QGIS project op om er later mee verder te werken.

En verder

Ik hoop dat dankzij dit verhaal duidelijk is geworden hoe goed open source GIS inmiddels is. Voor veel gebruikelijke toepassingen in bos- en natuurbeheer is dit programma zeker goed bruikbaar.

comments powered by Disqus